Waarom negatief zo positief is

“Doe niet zo negatief joh!”
“Het komt wel weer goed!”
“Don’t worry, be happy!”

Dit zijn een paar van die opbeurende uitspraken die je vast weleens om je heen hoort. Als maatschappij zijn we gericht op het positieve. Logisch, want we leven in een consumptiemaatschappij. Om een simpel voorbeeld te geven, als een luchtvaartmaatschappij reclame maakt door te zeggen dat je uren van tevoren op het vliegveld moet zijn in de hoop dat de rijen bij de incheckbalie meevallen (maar ja in juli is de kans klein dat het meevalt), dat je om de tijd te doden op een vliegveld je eerste dagbudget al opmaakt omdat alles zo duur is, dat je daarna met 180 man moet dringen bij het inchecken in de hoop dat je je handbagage mag meenemen aan boord, zodat je daarna op een vrij krappe zitplek 2,5 uur opgesloten zit… Nou ja, je begrijpt wel dat weinig mensen nog zin hebben om een ticket aan te schaffen. Dus ligt de nadruk op het mooie, op het vrije, op het luchtige, en op het positieve! Logisch! Als je een product wilt verkopen dat geen antidepressiva is.Het ellendige is echter dat deze drang om alles positief te houden of te maken in alle geledingen van de maatschappij is doorgedrongen en een belangrijke keerzijde heeft. Ik zal een aantal nadelen noemen van dit positief denken:

1. De wens om alles positief te zien kan niet verhullen dat er veel negatieve dingen in het leven zijn: armoede, ziekte, oorlog, corruptie, bureaucratie, kinderen die sterven. Best ellendig nietwaar? Bovendien zou er zonder negativiteit geen positiviteit zijn. Bedenk maar, zonder negativiteit zou al het positieve heel normaal zijn. Niet meer bijzonder of opvallend. We zouden er aan gewend raken. En dan heb je een nóg positievere ervaring nodig om het prettige effect te ervaren. Dat klinkt als één van de kenmerken van verslaving. Maar net als bij een verslaving raken de mogelijkheden om méér te krijgen op een gegeven moment op.
2. We kunnen er niet omheen dat het leven zowel positieve als negatieve kanten kent. Dan is het ook heel logisch en gezond dat we naast positieve ook negatieve emoties kunnen ervaren. In de basisemoties onderscheiden we trouwens één positieve emotie (blij) van drie negatieve emoties (bang, boos, bedroefd). Dat is niet voor niets. We hebben negatieve emoties! Door de nadruk op het positief denken bestaat de kans dat we de negatieve emoties verwaarlozen. En wat gebeurt er dan na jaren nadruk op het  positief denken en voelen als het leven je te veel wordt en je niet meer om je negatieve gevoelens heen kunt? Paniek! Totale paniek! Want je weet niet meer hoe je met die kant van jezelf moet omgaan.
3. Je ware gevoelens negeren, betekent ook dat je jezelf veroordeelt “Het is slecht om je zo te voelen”. Niet alleen krijgt een deel van je gevoelens dus geen spreektijd, maar je wijst een deel van jezelf daarmee ook af. En afwijzing of de angst voor afwijzing ligt ten grondslag aan veel van onze angsten en ons verdriet.
4.  Iets bereiken wat niet realistisch is leidt tot frustraties. Altijd blij, opgewekt en energiek? Wat een onzin! Het wordt erg frustrerend als je dat wel wilt bereiken.

Wat als we nou eens de boel omdraaien en i.p.v. de positieve psychologie de negatieve psychologie gaan aanbevelen? Bedenk wat er allemaal mis kan gaan! Hmmmm, best deprimerend idee. Maar dat is wel wat ik vaak toepas in de provocatieve gesprekken met cliënten wanneer ik in de huid van de advocaat van de duivel kruip. Waarom doe ik dat?

Mijn stelling is dat cliënten altijd binnenkomen met twee kanten. De ene kant wil verandering: de veranderkant. Maar die kant wordt kennelijk gedwarsboomd door iets anders. Als dat niet het geval was dan zou men wel gewoon veranderen zonder de hulp van een psycholoog te zoeken. Die andere kant is de kant van de angsten, het ‘niet weten hoe te veranderen’, het ‘niet zeker weten of je wel echt een verandering wilt’, het tegengehouden worden door iets of iemand’. Het is kort gezegd de ‘niet-verander’-kant. En die kant is veelal negatief van aard. Als provocatief psycholoog belicht ik alle kanten, positief en negatief. Maar als advocaat van de duivel weet ik goed aan te sluiten bij de ‘niet verander’-kant. Die vergroot ik uit, overdrijf ik en lardeer ik met humor. De reden om dat te doen is:

Exposure: omdat mensen de neiging hebben het negatieve te blokken, te vermijden of te ontkennen roept de confrontatie met het negatieve meestal angst op. Door angst ga je meer vermijden en wordt je angst eigenlijk alleen maar groter. Door in mijn sessies al het negatieve te noemen wat mijn cliënten zelf ook wel voelen en denken maar niet laten zien aan de buitenwereld, raken ze gewend aan het openlijk praten over alle ellende. Het resultaat daarvan is dat mijn cliënten merken dat de wereld niet vergaat als je over je angsten en ellendige ervaringen praat. Doordat ik overdrijf en humor gebruik kunnen mensen ook nog eens lachen om hun eigen ellende. Daarmee verandert de angst langzaam maar zeker in acceptatie en gaan mensen minder krampachtig om met de negatieve aspecten van het leven.

Reactie van de cliënt: In eerste instantie is er ongeloof bij mijn cliënten als ik zo duidelijke al het negatieve in hun leven benoem. “Dit hoort een psycholoog toch niet te doen? Een psycholoog hoort je toch te motiveren?” Maar omdat ik overdrijf en humor gebruik voelen de cliënten ook wel aan dat ik het niet helemaal meen. Ik zeg -als het goed is- echter wel rake dingen. Raak in de zin dat het gedachten, twijfels en angsten zijn die de cliënten zelf altijd al denken. Als ik ze dan afraad om te veranderen of benadruk dat zij onmogelijk kunnen veranderen dan gebeurt er altijd iets merkwaardigs. De cliënten laten een tegenbeweging zien. “Zo erg is het toch niet echt?!” “Nee hoor, ik snap wel dat je nu zegt dat ik niet kan veranderen. Om eerlijk te zijn denk ik dat nu ook al jaren. Maar ik ben er klaar mee! Ik ga in actie komen. Punt uit!” En die tegenbeweging betekent dus een beweging richting positieve groei.

Wat een provocatief psycholoog ook vaak doet is de voordelen benoemen van de problemen. Zo wordt het veelal als negatief gezien dat mensen ‘het opgeven’. Dat ze niet ‘de beste variant van zichzelf’ proberen te worden om uiteindelijk de gemoedstoestand te bereiken waarin je met een prachtige zonsopkomst over het strand richting gelukzaligheid loopt. Provocatief zal ik dan juist de positieve kant van het falen laten horen. Zo zorgt het feit dat er mensen zijn die opgeven er voor dat mensen die niet opgeven bijzonderder worden. Zij voelen zich nog beter in de wetenschap dat er ook afhakers zijn. In die zin is het dus heel sociaal van de mensen die falen. Ook heel positief aan het opgeven is dat de teleurstellingen dan ook niet meer zo groot zullen zijn. “Een pessimist wordt nooit teleurgesteld maar krijgt steeds gelijk”.

De boodschap onder de provocatie is steeds dat negatieve emoties heel leerzaam zijn. Je eigen verdriet kan leiden tot compassie met anderen. Je boosheid` kan duidelijk maken waar voor jou belangrijke grenzen liggen. Je angsten vertellen je wat belangrijk voor je is in je leven omdat je bang bent het te verliezen. Door ruimte te geven aan de negatieve kanten van het leven, kan een positieve groei ontstaan. De negatieve gevoelens helpen om een realistisch beeld en realistische verwachtingen te krijgen. De groei is dan niet het volhouden van iets onhaalbaars, maar het leereffect op basis van alle kanten van het leven.