De provocatieve therapie, deel 2

In de eerste blog over de principes van de provocatieve therapie hebben we gezien hoe een provocatief psycholoog zijn cliënten uitdaagt door de eigen negatieve gedachten die de cliënten van zichzelf hebben niet te ontkrachten maar juist overdreven te bevestigen. De reactie van de cliënt is in de meeste gevallen (licht) protest. De verwachting van de cliënt is dat de psycholoog net als alle andere mensen om hem heen zal proberen om dat negatieve beeld uit het hoofd van de cliënt te praten. Maar de provocatief psycholoog doet precies het tegenovergestelde, waardoor de cliënt al vanaf het begin van de behandeling aangespoord wordt om zelf zijn eigen negatieve opvattingen over zichzelf bij te stellen. Dit is wat Frank Farrelly bedoelde met zijn 1e principe. In deze blog gaan we in op het 2e principe van Frank Farrelly: Als de cliënt door de psycholoog provocatief wordt aangespoord (in goed contact, met humor én aansluitend bij de belevingswereld van de cliënt), om door te gaan met zijn contraproductieve en afwijkende gedrag, dan zal de cliënt de neiging hebben om gunstiger gedrag voor zichzelf en anderen aan te gaan, dat dichter bij de sociale norm komt. (Farrelly & Brandsma, 1974, p. 52) Zó, ook dat is weer een mond vol. Wat bedoelt Farrelly met deze 2e principe? Behalve dat cliënten die een hulpverlener zoeken een negatief beeld over (een deel) van zichzelf hebben, is de concrete aanleiding om hulp te zoeken dat de cliënt daardoor iets doet (of juist dingen niet doet) waardoor hij last krijgt van dat negatieve beeld over zichzelf. Bijvoorbeeld: een vrouw van 35 jaar –laten we haar Maria noemen- heeft een goed betaalde baan, 2 kinderen en een man. Dat zij al jaren onzeker is over haar eigen kunnen, dat laat zij aan niemand zien. Soms heeft ze een slechte dag en zien kinderen en man, misschien ook een oplettende collega, dat Maria slecht gehumeurd is. Nou, dat was het dan wel met het ‘laten zien van haar onzekerheden’. Op een zekere dag, als én de kinderen al wekenlang recalcitrant zijn, én manlief al maandenlang vooral bezig is met zijn eigen werk en zijn sportactiviteiten én een mooie promotie op haar werk niet aan Maria gegund wordt maar wél aan die ene collega die het echt niet verdient, op die dag barst de bom! Maria kan het niet meer opbrengen om er voor de kinderen te zijn, aardig te doen naar haar man of om nog naar haar werk te gaan. Haar man vraagt zich af waar dit nou ‘opeens’ vandaan komt. Niemand heeft dit zien aankomen. Maar inmiddels rijgen de dagen, zelfs de weken, zich aan elkaar dat Maria zich steeds vaker ziekmeldt op haar werk. Haar leidinggevende vraagt haar op gesprek, is steunend maar wil ook verandering zien. Haar man begint te klagen over de sfeer thuis. En de kinderen, …. Die hebben vrij spel, want mama heeft de puf niet meer om achter ze aan te zitten. Meestal is dát het moment dat iemand zoals Maria hulp zoekt. De last die zij ondervindt is groter geworden dan haar psychische afweermechanismen kunnen verbloemen. Maria meldt zich aan voor een intakegesprek bij een provocatief psycholoog. Deze zal niet alleen haar negatief zelfbeeld overdreven bevestigen (principe 1), hij zal ook principe 2 inzetten. En dat doet de provocatief psycholoog door de gouden stelregel van Farrelly toe te passen: als een cliënt zegt last te hebben van een gedachte, van een gevoel of van zijn gedrag adviseer dan altijd “Think some more, feel some more and do some more of that!”. Een provocatief psycholoog raadt het gedrag waar een cliënt last van heeft dus niet af, maar juist aan. Hoe ziet dat eruit in het geval van Maria? Van de mogelijke zaken waar zij last van kan hebben, zou ze kunnen noemen: ” Ik kan het niet meer opbrengen om van de bank te komen. Eigenlijk vind ik het al heel wat dat ik ’s ochtends uit bed kom, de kinderen eten geef en dan uitgeput op de bank beland.” Stel nu dat we zouden reageren als een traditioneel werkende psycholoog. Dan zouden we spreken over het belang van een normale dagritme. We zouden noemen dat actief blijven belangrijk is om de negatieve vicieuze cirkel te doorbreken. Maar eigenlijk kan iedereen wel bedenken dat een normale dagritme en actief blijven helpend zijn. Ook Maria heeft dat al vaker bedacht. Toch lukt het haar niet. Een provocatief psycholoog doet het anders. Want op het moment dat de provocatief psycholoog het ‘niet functionele gedrag’ (of zoals Farrelly het noemt” het ‘contraproductieve gedrag’) van Maria gaat aanraden, erger nog als hij aanraadt om er méér van te doen, dan reageert de cliënt meestal met ongeloof, komt in verzet tegen het rare advies van de psycholoog én begint de nadelen te noemen van het huidige ‘niet functionele gedrag’ en de voordelen van het gewenste gedrag. Bijvoorbeeld: Maria: Ik voel me zó slecht dat al twee weken niet meer uit bed of van de bank af kom. Er zijn zelfs dagen dat ik me niet douche of omkleed! Psycholoog: En waarschijnlijk is elke ochtend de gedachte aan uit bed komen al genoeg om je uit te putten. Maria: Ja, precies. Dit kan toch niet zo doorgaan Freek! Psycholoog: Ik ben het met je eens! Je bent de afgelopen jaren zo uitgeput door de eisen van je kinderen, je man en je werk, dat het nu maar eens afgelopen moet zijn! Vanaf nu blijf je alleen nog maar in bed, kom je er niet uit om boterhammen te smeren voor de kinderen, en kom je er niet eens meer uit om je te wassen of naar de wc te gaan. Genoeg is genoeg! Jij bent uitgeput. En als je uitgeput bent, dan moet je rusten. Punt uit! Maria: Nou, dat vind ik wel erg ver gaan…. Psycholoog: Ben je gek! Natuurlijk is dat niet ‘te ver gaan’. Jij lijf zegt al tijden tegen je dat je niet meer verder kan. Maar één of andere stem in je hoofd zorgde ervoor dat je maar door bleef gaan. Nu neemt je lijf het over, je kunt bijna geen been meer voor het andere zetten. (Psycholoog staat met heel veel moeite op en strompelt op dramatisch zwakke wijze door de behandelkamer). Luister naar je lijf, ga liggen en sta niet meer op! Nou ja hoogstens om even op de po te gaan die naast je bed staat. Zorg er dan wel voor dat je een kinderpotje met extra capaciteit hebt hè. Want je wilt niet halverwege de dag terwijl kinderen en man nog niet thuis zijn het kinderpotje moeten legen op de badkamer. Het kinderpotje moet genoeg capaciteit hebben om een paar keer per dag flink te kunnen lozen… Maria (vol afschuw over het beeld van een overvol kinderpotje): Maar dat kan toch helemaal niet? Ik moet toch weer beter worden? Mijn kinderen hebben me nodig en ik wil mijn baan niet verliezen. (Maria begint zich te verzetten tegen haar eigen gedrag) Psycholoog: Pfffff, ik ben bang dat de wereld afscheid moet nemen van de zorgzame Maria. Misschien dat we net als in Thailand voor de overleden koning Bhumibol een periode van rouw moeten afkondigen. De grote Maria, de heilige spin in het web zonder wie alles in elkaar stort, is niet meer! De mensen kunnen jouw kinderpotje dan gebruiken als laatste relikwie. Maria: Nou zeg, hou maar op. Nu overdrijf je het wel een beetje. Ok, ik snap dat ik misschien wat beter voor mezelf moet gaan zorgen. Voor mezelf! Niet voor de rest van de wereld. Maar afscheid nemen slaat nergens op. Ik moet het gewoon wat rustiger aan gaan doen. En ik ga zeker niet op een kinderpotje zitten! Dit is een voorbeeld hoe het gebruiken van principe 2 van Farrelly kan leiden tot uitspraken van de cliënt die veel meer impact hebben dan de ‘wijze adviezen’ van een psycholoog. Die eigen uitspraken hebben meer impact omdat ze ontstaan vanuit een duidelijk voelbaar protest vanuit de cliënt zelf. In de volgende blog zal ik schrijven over het idee zoals de Italiaanse kinderpsychiater én systeemtherapeut Maurizio Andolfi beschreven heeft, dat als je echt verandering wilt bereiken bij een cliënt dat je dan de emotionele crisis eerst moet verhogen. Het protest van Maria in bovenstaand voorbeeld komt ook voort uit het feit dat de provocatief psycholoog niet de emotionele crisis van haar probeert te verminderen, maar juist in eerste instantie aanwakkert. Wilt u reageren op deze blog? Laat u dan een reactie achter!